'Alan Seçimi' Literatür Taraması!

            

   

Eğitim bireyin gelişimini içeren sürece verilmiş bir isimdir. Bu süreç plansız olabileceği gibi planlı da ilerleyebilmektedir. Planlı eğitime örnek olarak çocukluk yaşlarımızda başlayıp genç yetişkinlik döneminde son verdiğimiz ilk okul, orta okul, lise ve üniversite yıllarını verebiliriz. Yaşamımızın belirli döneminde aldığımız planlı eğitimdeki amaç, kendimizi geliştirmek ve dünyada kendimizi tanımlayabileceğimiz bir role sahip olmak için özellikler kazanmaktır. Bu eğitimle kendimizin en iyi versiyonunu yaşamaya yönelik çalışmalar yaparız. Eğitim ile kendimizin en iyi versiyonu aramakla kalmaz, kendimiz ait hissedip hayatımıza dair amaçlarımızı belirleyeceğimiz mesleğimizi de bize sunar. Eğitimin bize kattığı daha birçok hayattan örnekler vardır ancak bu çalışmada eğitim-meslek konusuna yönelik konular araştırılmaktadır.

Meslek, en genel tanımıyla “bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı etkinlikler bütünü” şeklinde ifade edilebilir (Kuzgun, 2009). Mesleğimiz, bizim kim olduğumuzu söyleyen ve aynı zamanda tanımlayan en önemli öğedir. Çünkü yaptığımız mesleğimiz, yaşamımızdaki diğer rollerimizi ve hayattaki konumumuzu etkilemektedir, aynı zamanda düşüncelerimizi ve hayatımızı şekillendirmektedir. Bireyin sosyal statüsünü (üst sınıf/ orta sınıf/ alt sınıf), çalışma ortamını (laboratuvar/ okul/ morg/ ev/ uzay/ dağ/ ameliyathane/ atölye…), ilişkilerini (ailesi ile, sevgilisi ile, arkadaşları ile, akrabaları ile, ev sahibi ile, kasiyer ile, komşusu ile…), yaşam tarzını ve hatta tatil planlarını belirleyen; yine kişinin yaptığı mesleğidir.

Meslek seçimi ise “bireyin meslekleri çeşitli yönleri ile değerlendirip ihtiyaç ve beklentileri açısından istenilen yönleri çok, istenmeyen yönleri az olan birine yönelmeye karar vermesi” olarak tanımlanabilir (Arsoy, 2010). Böyle bir kararda bireyin kimsenin etkisi ve baskısı altında kalmadan karar verebildiği kişisel seçimi önemlidir. Meslek seçimi yolculuğundaki en büyük adım kişinin özelliklerine ve ilgi alanına uygun olan mesleği bulabilmektir. Sonraki büyük adım ise liseden mezun olup seçilen mesleğe uygun olan üniversiteyi veya bölümü kazanmaktır.

Ülkemizde üniversiteye giriş, 1974 yılından bu yana Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından merkezi sınavlarla yapılmaktadır (Dökmen, 1992).

ÖSYM hazırladığı üniversite sınavının zaman zaman ismini, süresini, soru sayısını, puan ağırlıklarını puan türlerinin mesleki içeriklerini veya ders içeriğini değiştirmektedir ancak değişmeyen bazı koşullar bulunmaktadır. Bu koşullardan en önemlisi seçtiğiniz meslek için belirlenmiş puan türüne göre sınava hazırlanmanız gerektiğidir. Seçtiğiniz mesleğe göre çalışmanız gereken puan türü, lise ikinci sınıf (10. Sınıf) iken “Alan Seçimi” olarak karşınıza çıkmaktadır ancak Millî Eğitim Bakanlığı’nda yapılan bu yılki yeni düzenleme ile alan tercihleri artık 9. sınıfın bitiş zamanı olan haziran-temmuz aylarına alınmıştır.  Alan seçiminde tercih edebileceğiniz dört alan bulunmaktadır. Bunlar; sayısal (matematik-fen), sözel (Türkçe-sosyal), eşit ağırlık (Türkçe-matematik) ve dil (yabancı dil) bölümlerinden oluşmaktadır.

Üniversite sınavının (Yükseköğretim Kurumları Sınavı- YKS) ilk basamağını oluşturan “Temel Yeterlilik Testi” (TYT), öğrencilerin alan seçmeden önce aldıkları (yani 9. ve 10. Sınıf dersleri) ve sorumlu olacakları dersleri (yabancı dil hariç) içermektedir. Sınavın ikinci basamağı ise alan seçiminin ardından, (11. ve 12. Sınıf sürecinde) öğrenilen alan derslerinden sorumlu oldukları “Alan Yeterlilik Testi” nden (AYT) oluşmaktadır.

Hedefledikleri mesleğin ön koşulu olan “puan türüne” göre alan seçen öğrenciler, üniversite sınavının AYT kısmında:

-Sayısal alanını seçmişse; Matematik, Geometri, Fizik, Kimya, Biyoloji

-Sözel alanını seçmişse; Edebiyat, Dil Anlatım, Tarih, Coğrafya

-Eşit Ağırlık alanını seçmişse; Matematik, Geometri, Edebiyat, Dil Anlatım, Coğrafya

-Yabancı Dil alanını seçmişse; Yabancı Dil derslerinden sorumlu olacaktır.

İnsan hayatında yukarıda belirtildiği gibi büyük öneme ve etkiye sahip olan meslek seçimini belirleyen alan seçimi, çoğu zaman bilinçsiz ve bilgisiz süreçler içinde seçilmektedir. Aileler çocuklarını “zeki çocukların okuyabildiği ve adam gibi mesleklerin kazanıldığı” sayısal alanı seçmeleri için zorlayabilmektedirler. Aynı şekilde okullarda da dil veya sözel alandan hazırlanarak meslek seçmek isteyen öğrencilerin “kontenjan azlığı” nedeni ile bu alanlara özel sınıf açılmaması ve en yakın alana transfer edilmeleri gibi zoraki lan seçimleri mevcuttur. Bu gibi alan seçimini etkileyen birçok öge bulunmaktadır. Bunlar toparlanmış bir şekilde; bireyin ilgi alanları, yetenekleri ve seviyesi, aile ve okul etmenleri gibi çeşitli değişkenler olarak sıralanabilir.

Ancak bireyin mesleğini ve dolaylı olarak hayattaki birçok değişkeni etkileyen alan seçimi; bireyin neleri sevip hoşlandığına, vaktini nasıl geçirmek istediğine, neleri yapabildiğine, mesleğinin ona ne kazandırmasını (para, şöhret, saygınlık, iyilik duygusu, vatanseverlik…) istediğine, işe gittiğine yapması gereken görevlerin kişiliği ile uyumuna, mesleki değerlerine göre seçmesi gereken önemli bir karar verme sürecidir.

İnsan biricik bir varlıktır. Her bireyin kendine özgü ve farklı sayısız özellikleri bulunmaktadır. Örneğin aynı anne babanın çocuğu olarak dünyaya gelen kardeşlerin bile başta kalıtımsal olarak sahip oldukları özellikler olmak üzere çevresel birçok özellikleri birbirine göre farklılık göstermektedir. Sadece çevresel değişkenlerin insanları etkileme düzeyleri bile aynı anne babaya sahip kardeşlerin tamamen farklı iki kariyer alanında yol almaları çok mümkün ve normaldir (Yeşilyaprak, 2006).

Sonuç olarak bireyin hayatında büyük öneme sahip olan meslek seçim sürecinin ilk adımı olan alan seçim döneminde bireyleri etkileyen birçok zorlu ve kaçınılmaz değişken mevcuttur. Bu değişkenlerde biri olan aile; çocuğun kararında olumlu rol (destekleyici, yüreklendirici, araştırmacı) üstlenip çocuğunun mutlu bir hayata adım atarak yaşamdaki amacını keşfetmesinde yardımcı olacağı gibi olumsuz rol (zorlayıcı, baskıcı, geleneksel) oynayarak çocuğun istemediği ve sevmediği, başarısız ve mutsuz olabileceği alana “onun için doğru olduğu” yargısına dayanarak zorla yönlendirebilir.

Aynı şekilde öğrencinin kendine uygun meslek için seçmesi gereken alanın yönlendirilmesinde yaşanan okul kaynaklı problemler de olabilmektedir. Yukarıda belirtildiği gibi istediği alanı kontenjan sorunları nedeniyle seçememiş öğrenci olabilmektedir. Buna ek olarak rehberlik servisi öğrencinin alan seçimi döneminde aktif rol oynamamış olabilmektedir. Bu durum öğrencinin rehberlik servisinden haberdar olmaması, çekinmesi veya yardım edemeyeceklerini düşünmesinden kaynaklı olabileceği gibi rehberlik servisinin de alan seçimi döneminde yeterince tanıtımlar ve testler uygulamayıp çalışmalar yapmasından kaynaklı da oluşabilmektedir.

Tüm bu açılardan bakıldığında öğrencilerin alan seçimlerini etkileyen değişkenlerin etkilerinin araştırılıp öğrenilmesi, yaşamın tüm alanında etkili olan meslek seçimi açısından önemli bir unsur olduğu görülmektedir. Bu sebeple alan seçimini etkileyen birçok değişkenden en önemli ikisi olan “aile tutumu” ve “akademik başarı” değişkenlerinin incelenmesi araştırmanın amacı olarak belirlenmiştir.

Kaynak

Çakli, K. (2020) Meslek Lisesi 10. Sınıf Öğrencilerinin Alan Seçiminin Kariyer Kararı Verme Güçlükleri Ve Algılanan Kariyer Engelleri Açısından İncelenmesi (Eskişehir Ve Lefkoşa Örneği) [Yüksek Lisans Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Şengün, G. (2013) Lise Öğrencilerinin Alan Seçimini Etkileyen Faktör İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi

Turan, Ü. (2018) Okulun Ve Ailenin Öğrencilerin Meslek Seçimindeki Rolü [Yüksek Lisans Tezi]. Akdeniz Üniversitesi

Sarıkaya. T. ve Khorshıd, L. (2009) Üniversite Öğrencilerinin Meslek Seçimini Etkileyen Etmenlerin İncelenmesi: Üniversite Öğrencilerinin Meslek Seçimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2).

Azar, A. (2006) Lisede Seçilen Alan ve ÖSS Alan Puanları ile Çoklu Zekâ Profilleri Arasındaki İlişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 46.

Yılmaz, F. N. (2017) Lise Öğrencilerinin Meslek Seçimlerini Etkileyen Faktörlerin İkili Karşılaştırmalar Yöntemiyle İncelenmesi. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 8(2).

Ülkü, S. (2019)  Meslek Seçimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 8(1).