Okulsuz Bir Toplum!

Günümüzün En Tartışmalı Eğitim Devrimcisi, İnsani İhtiyaçlarımızı Karşılamak için Okulları Yeniden Düzenleme Reçetesini Veriyor!

(Harper & Row, 1972)

(Today's most controversial educational revolutionary gives his prescription for remoking schools to meet our human needs.)

 

Okulsuz Toplum (Deschooling Society), Ivan Illich, çev. Celâl Öner, Oda Yayınları, İstanbul, 2006, 142s.

Eğitim sistemleri üzerine yazılan eleştiriler genel itibariyle sistemin nasıl iyileştirileceğini konu almaktadır. Ivan Illich ise, "Okulsuz Toplum" eseri ile eğitim sistemini, okulu ve öğrenimin kurumsallaştırılmasını sorgular. Eğitimi değil mevcut eğitim sistemini eleştirir ve günümüz eğitim sisteminin okullarını eğitim açısından ticari, bölücü ve kısıtlayıcı bulur. Eğitim öğretim için okula gerek olmadığını yani okulsuz toplumu savunur.

Ivan Illich, 1926 yılında Viyana'da doğmuştur. 1936'dan 1941'e kadar Viyana'da okumuştur fakat 1941 Nazi işgali sebebiyle Avusturya'dan sürülmüştür. 1951'de Salzburg Üniversitesi'nde ''Tarihsel Bilginin Doğası Üzerine Bir Araştırma'' başlıklı teziyle doktorasını vermiştir. NY, Washington Heights' de 1956 yılına kadar rahip olarak görev yapmıştır.

Ivan Illich' in araştırma ve incelemeleri 'çağdaş toplum' üzerinedir. ''Çağdaş toplum, daha fazla kurumsallaşma ve uzmanlaşma üreterek bireyleri kendi kararlarını verme ve kendi yaşamları üzerinde söz sahibi olma hakkından yoksun bırakıyor'' diye düşünür. Yazarın Türkçeye çevrilen diğer yapıtları şunlardır; Tıbbın Öcü, Gender, Geçmişin Aynasında, Şenlikli Toplum.

            Ivan Illich' in ''Okulsuz Toplum'' eseriyle, eğitime oldukça önem verdiğini ancak okul gibi devlete-kamuya ait bir kurumun varlığını eleştirdiğini görürüz. Illich' e göre okul, insanları yaşlarına göre ayırıp hücrelere sokan bir hapishanedir.  Bunu da şu sözlerle ifade etmiştir; ''İnsanoğlunu çocukluk kategorisine ayırmakla onları bir okul öğretmeninin otoritesine ebediyen boyun eğmeye mecbur etmiş oluyoruz.'' (s. 45)

Eğitimin okul gibi bir araçla, toplumda sınıf farklılıklarına sebep olduğuna özellikle vurgu yapmaktadır. Zorunlu eşit okullaşmaya uygun olarak ekonomik eşitlik sağlanması  da mümkün değildir. Eşit nitelikte eğitimdeki her çocuk, zengin çocuğun konumuna çok nadir ulaşabileceğini düşünen Illich, bunları şöyle ifade etmiştir; ''Eşit eğitim fırsatı, gerçekten de hem arzu edilebilir hem de uygulanabilir bir amaçtır. Fakat bunu ancak zorunlu okullaştırma ile mümkün saymak; kurtuluşu, kiliseyle karıştırmak anlamına gelmektedir.'' (s. 23)

İyi bir eğitimin; ortak ilgi alanları olan insanları birleştirmekle olabileceğini, sınıf yerine dersin önemli olduğunu savunmaktadır. Okulun insanları ayırdığını (özellikle maddi gelir bakımından), tek tip insan ürettiğini ve beyin yıkayan bir yapı olduğunu söyler. Illich, okullara ek hastanelerin, hapishanelerin vb. de kurumsallaştığını düşünmektedir ve ''Okul, yaşadığınız topluma ihtiyacınız olduğuna sizi inandırmaya çalışan bir reklâm ajansıdır.'' demiştir.

Sonuç olarak kurumsallaşmış okulların bölücü ve etkisiz olduğunu ve eğitimin okulda zorunlu verilmesinin ekonomik olarak mümkün olmadığını ve toplumu kutuplaştırdığını söyleyen Illich, etkileyici fikirlerle mevcut sistemi yıkmıştır fakat yeni bir sistem sunmamıştır.

Kitap, giriş bölümünden ve yedi makaleden oluşmaktadır. Giriş bölümünde yazar; genel olarak kitabın nasıl oluştuğundan, konusundan, kimlerin fikir önerilerini barındırdığından ve kitabı oluşturmasının amacından bahsetmiştir. Eseri ortaya koyma amacını ve yöntemini bu sözlerle açıklamaktadır; ''İnsan doğasını, dünya görüşümüzü ve dilimizi şekillendiren modern kurumların sahip oldukları genel sorunu ortaya koymak istiyorum. Bu nedenle okulu örnek olarak seçtim. Tüzel devletin diğer bürokratik kurumlarını oluşturan tüketici-aile, siyasi parti, ordu, kilise ve medyayı sadece dolaylı olarak ele alacağım.'' (s. 14)

Diğer yedi makalenin başlıkları ise şu şekilde sıralanır;

1. Okulu Bir Devlet Kurumu Olmaktan Neden Çıkartmalıyız?

2. Bir Olgu Olarak Okul

3. Sürecin Kuttörenselleşmesi

4. Toplumsal Kurumların Görünümü

5. Sağduyusuz Tutarlılık

6. Öğrenim Ağları

7. Epimethouscu Bireyin Yeniden Doğuşu

 

            ''Okulsuz Toplum'' eseriyle Ivan Illich; sisteme, kurumlara, kurumsallaşmaya, modern dünyaya başkaldırmıştır. Eğitim sistemini ayrıntılı bir şekilde incelemiş, eğitimin öneminden bahsetmiştir. Öğrenmek ve öğretmek için daha farklı yollar bulmak zorunda olduğumuzu söylemiştir.

            Ivan Illich' e göre kaliteli bir eğitim sistemi şu üç amacı gerçekleştirmeye çalışmalıdır:

1. Yaşamının herhangi bir anında mevcut kaynaklara ulaşmak suretiyle bir öğrenim gerçekleştirmek isteyen herkese imkân sağlamalıdır.

2. Bilgi sahibi olanların, bu bilgilerini paylaşmaları konusunda kendilerinden bir şeyler öğrenmek isteyenleri bulmalarına yetki tanımalıdır.

3. Halka, yeteneklerinin ortaya çıkmasını sağlayabilecek bir imkân olarak, bir konuyu onlara sunmak isteyenler için gereken her türlü olanağı sağlamalıdır.

Lakin bu sistemin kurulmasının ve uygulanmasının olasılığı çok düşüktür.

            Mevcut düzenin verimsiz, ayrıştırıcı, etkisiz olmasını eleştirmiş ve bunun sorumlusu kurumsallaşmış okul olduğunu savunup okulsuz toplum fikrini çıkartmıştır. Her ne kadar ortaya koyduğu fikirler etkili ve doğru olsa da yıktığı sisteme alternatif bir sistem sunamamıştır.

Eserin birçok basımı ve birçok kapak resmi bulunmaktadır. Bunların birini değerlendirecek olursak, Vikipedia' daki 1972 ABD Baskısında eserin kapağında birbirleriyle aynı dış hatlara sahip öğrencilerin mezun olduklarını görürüz. Öğrencilerin aynı gözükmesi okulun aynı tip bireyler yetiştirmesine göndermedir ve ellerinde mezun olmaları da okula gitmenin amacının öğrenmek değil diplomalı mezun olabilmeye göndermedir. Öğrenci figürlerinden biri yırtılmıştır, buradan eserde bu düzene eleştiri olacağını tahmin edebilmekteyiz. Kapak resminin alt kısmında bir yazı olduğunu görüyoruz, bu cümle benim de yazıma başlık olarak seçtiğim cümlenin İngilizcesidir. Bu sloganla da kitabın içeriği hakkında fikir edinmiş olmaktayız.