Araştırmanın Birinci Bölümü!

 

BİRİNCİ BÖLÜM

 

1. Giriş

Bu bölümde araştırmanın; problem durumu, problem cümlesi, alt problemleri, önemi, sayıltılar, sınırlılıklar ve tanımlar yer almaktadır.

1.1. Problem Durumu

Eğitim bireyin gelişimini içeren sürece verilmiş bir isimdir. Bu süreç plansız olabileceği gibi planlı da ilerleyebilmektedir. Planlı eğitime örnek olarak çocukluk yaşlarımızda başlayıp genç yetişkinlik döneminde son verdiğimiz ilk okul, orta okul, lise ve üniversite yıllarını verebiliriz. Yaşamımızın belirli döneminde aldığımız planlı eğitimdeki amaç, kendimizi geliştirmek ve dünyada kendimizi tanımlayabileceğimiz bir role sahip olmak için özellikler kazanmaktır. Bu eğitimle kendimizin en iyi versiyonunu yaşamaya yönelik çalışmalar yaparız. Eğitim ile kendimizin en iyi versiyonu aramakla kalmaz, kendimiz ait hissedip hayatımıza dair amaçlarımızı belirleyeceğimiz mesleğimizi de bize sunar. Eğitimin bize kattığı daha birçok hayattan örnekler vardır ancak bu çalışmada eğitim-meslek konusuna yönelik konular araştırılmaktadır.

Meslek, en genel tanımıyla “bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı etkinlikler bütünü” şeklinde ifade edilebilir (Kuzgun, 2009). Mesleğimiz, bizim kim olduğumuzu söyleyen ve aynı zamanda tanımlayan en önemli öğedir. Çünkü yaptığımız mesleğimiz, yaşamımızdaki diğer rollerimizi ve hayattaki konumumuzu etkilemektedir, aynı zamanda düşüncelerimizi ve hayatımızı şekillendirmektedir. Bireyin sosyal statüsünü (üst sınıf/ orta sınıf/ alt sınıf), çalışma ortamını (laboratuvar/ okul/ morg/ ev/ uzay/ dağ/ ameliyathane/ atölye…), ilişkilerini (ailesi ile, sevgilisi ile, arkadaşları ile, akrabaları ile, ev sahibi ile, kasiyer ile, komşusu ile…), yaşam tarzını ve hatta tatil planlarını belirleyen; yine kişinin yaptığı mesleğidir.

Meslek seçimi ise “bireyin meslekleri çeşitli yönleri ile değerlendirip ihtiyaç ve beklentileri açısından istenilen yönleri çok, istenmeyen yönleri az olan birine yönelmeye karar vermesi” olarak tanımlanabilir (Arsoy, 2010). Böyle bir kararda bireyin kimsenin etkisi ve baskısı altında kalmadan karar verebildiği kişisel seçimi önemlidir. Meslek seçimi yolculuğundaki en büyük adım kişinin özelliklerine ve ilgi alanına uygun olan mesleği bulabilmektir. Sonraki büyük adım ise liseden mezun olup seçilen mesleğe uygun olan üniversiteyi veya bölümü kazanmaktır.

Ülkemizde üniversiteye giriş, 1974 yılından bu yana Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından merkezi sınavlarla yapılmaktadır (Dökmen, 1992).

ÖSYM hazırladığı üniversite sınavının zaman zaman ismini, süresini, soru sayısını, puan ağırlıklarını puan türlerinin mesleki içeriklerini veya ders içeriğini değiştirmektedir ancak değişmeyen bazı koşullar bulunmaktadır. Bu koşullardan en önemlisi seçtiğiniz meslek için belirlenmiş puan türüne göre sınava hazırlanmanız gerektiğidir. Seçtiğiniz mesleğe göre çalışmanız gereken puan türü, lise ikinci sınıf (10. Sınıf) iken “Alan Seçimi” olarak karşınıza çıkmaktadır ancak Millî Eğitim Bakanlığı’nda yapılan bu yılki yeni düzenleme ile alan tercihleri artık 9. sınıfın bitiş zamanı olan haziran-temmuz aylarına alınmıştır.  Alan seçiminde tercih edebileceğiniz dört alan bulunmaktadır. Bunlar; sayısal (matematik-fen), sözel (Türkçe-sosyal), eşit ağırlık (Türkçe-matematik) ve dil (yabancı dil) bölümlerinden oluşmaktadır.

Üniversite sınavının (Yükseköğretim Kurumları Sınavı- YKS) ilk basamağını oluşturan “Temel Yeterlilik Testi” (TYT), öğrencilerin alan seçmeden önce aldıkları (yani 9. ve 10. Sınıf dersleri) ve sorumlu olacakları dersleri (yabancı dil hariç) içermektedir. Sınavın ikinci basamağı ise alan seçiminin ardından, (11. ve 12. Sınıf sürecinde) öğrenilen alan derslerinden sorumlu oldukları “Alan Yeterlilik Testi” nden (AYT) oluşmaktadır.

Hedefledikleri mesleğin ön koşulu olan “puan türüne” göre alan seçen öğrenciler, üniversite sınavının AYT kısmında:

-Sayısal alanını seçmişse; Matematik, Geometri, Fizik, Kimya, Biyoloji

-Sözel alanını seçmişse; Edebiyat, Dil Anlatım, Tarih, Coğrafya

-Eşit Ağırlık alanını seçmişse; Matematik, Geometri, Edebiyat, Dil Anlatım, Coğrafya

-Yabancı Dil alanını seçmişse; Yabancı Dil derslerinden sorumlu olacaktır.

İnsan hayatında yukarıda belirtildiği gibi büyük öneme ve etkiye sahip olan meslek seçimini belirleyen alan seçimi, çoğu zaman bilinçsiz ve bilgisiz süreçler içinde seçilmektedir. Aileler çocuklarını “zeki çocukların okuyabildiği ve adam gibi mesleklerin kazanıldığı” sayısal alanı seçmeleri için zorlayabilmektedirler. Aynı şekilde okullarda da dil veya sözel alandan hazırlanarak meslek seçmek isteyen öğrencilerin “kontenjan azlığı” nedeni ile bu alanlara özel sınıf açılmaması ve en yakın alana transfer edilmeleri gibi zoraki lan seçimleri mevcuttur. Bu gibi alan seçimini etkileyen birçok öge bulunmaktadır. Bunlar toparlanmış bir şekilde; bireyin ilgi alanları, yetenekleri ve seviyesi, aile ve okul etmenleri gibi çeşitli değişkenler olarak sıralanabilir.

Ancak bireyin mesleğini ve dolaylı olarak hayattaki birçok değişkeni etkileyen alan seçimi; bireyin neleri sevip hoşlandığına, vaktini nasıl geçirmek istediğine, neleri yapabildiğine, mesleğinin ona ne kazandırmasını (para, şöhret, saygınlık, iyilik duygusu, vatanseverlik…) istediğine, işe gittiğine yapması gereken görevlerin kişiliği ile uyumuna, mesleki değerlerine göre seçmesi gereken önemli bir karar verme sürecidir.

İnsan biricik bir varlıktır. Her bireyin kendine özgü ve farklı sayısız özellikleri bulunmaktadır. Örneğin aynı anne babanın çocuğu olarak dünyaya gelen kardeşlerin bile başta kalıtımsal olarak sahip oldukları özellikler olmak üzere çevresel birçok özellikleri birbirine göre farklılık göstermektedir. Sadece çevresel değişkenlerin insanları etkileme düzeyleri bile aynı anne babaya sahip kardeşlerin tamamen farklı iki kariyer alanında yol almaları çok mümkün ve normaldir (Yeşilyaprak, 2006).

Sonuç olarak bireyin hayatında büyük öneme sahip olan meslek seçim sürecinin ilk adımı olan alan seçim döneminde bireyleri etkileyen birçok zorlu ve kaçınılmaz değişken mevcuttur. Bu değişkenlerde biri olan aile; çocuğun kararında olumlu rol (destekleyici, yüreklendirici, araştırmacı) üstlenip çocuğunun mutlu bir hayata adım atarak yaşamdaki amacını keşfetmesinde yardımcı olacağı gibi olumsuz rol (zorlayıcı, baskıcı, geleneksel) oynayarak çocuğun istemediği ve sevmediği, başarısız ve mutsuz olabileceği alana “onun için doğru olduğu” yargısına dayanarak zorla yönlendirebilir.

Aynı şekilde öğrencinin kendine uygun meslek için seçmesi gereken alanın yönlendirilmesinde yaşanan okul kaynaklı problemler de olabilmektedir. Yukarıda belirtildiği gibi istediği alanı kontenjan sorunları nedeniyle seçememiş öğrenci olabilmektedir. Buna ek olarak rehberlik servisi öğrencinin alan seçimi döneminde aktif rol oynamamış olabilmektedir. Bu durum öğrencinin rehberlik servisinden haberdar olmaması, çekinmesi veya yardım edemeyeceklerini düşünmesinden kaynaklı olabileceği gibi rehberlik servisinin de alan seçimi döneminde yeterince tanıtımlar ve testler uygulamayıp çalışmalar yapmasından kaynaklı da oluşabilmektedir.

Tüm bu açılardan bakıldığında öğrencilerin alan seçimlerini etkileyen değişkenlerin etkilerinin araştırılıp öğrenilmesi, yaşamın tüm alanında etkili olan meslek seçimi açısından önemli bir unsur olduğu görülmektedir. Bu sebeple alan seçimini etkileyen birçok değişkenden en önemli ikisi olan “aile tutumu” ve “akademik başarı” değişkenlerinin incelenmesi araştırmanın amacı olarak belirlenmiştir.

1.2. Problem Cümlesi

            Lise öğrencilerinin akademik başarıları ve aile tutumlarının alan seçim kararlarını belirleme düzeyi nedir?

1.3. Alt Problemler

            Yukarıdaki temel amaç doğrultusunda araştırmada şu sorulara cevap aranmıştır:

(1) Aile tutumunun akademik başarı üzerinde etkisi var mıdır?

(2) Öğrencilerin alan seçiminde aile tutumunun etkisi var mıdır?

(3) Akademik başarının aile tutumu üzerinde bir etkisi var mıdır?

1.4. Araştırmanın Önemi

            İnsanların hayatlarında aldıkları önemli kararlardan biri olan meslek seçimi ve bu yolda atılan en büyük adım olan alan seçimi önemli bir süreçtir. Bu süreç kişinin kendi gelişim süreçlerine, çevresel faktörlere, ilgilere, yeteneklere göre farklılık göstermektedir. Bunun temel nedeni her bireyin seçimini kendi biricikliğine göre belirlemesinden kaynaklanmaktadır.

Karar vermekte özgürleşmek hayatın diğer alanlarında olduğu gibi bu alanda da  yaş aldıkça artan bir konudur. Alan seçim kararı da daha ergenlik bitmeden verildiği için aile ve okulun etkisi çocuğun verdiği kararda büyük öneme sahiptir. Çocuğun ailesinin tutumu, ergenlik döneminde savaştığımız kimlik karmaşası, akademik başarılar ve başarısızlıklar, ilgi ve yetenekler, rehberlik servisinin süreç içindeki rolü gibi birçok etken de yine bu dönemde çocuğun kararını etkileyen unsurlardan bazılarıdır.

Bu değişkenlerin etkililiğini bilmek ve bunları doğru şekilde değiştirmek alan seçim sürecini olması gerektiği gibi güzel sonuçlar çıkartacak şekilde geçirilmesini sağlayacağından bu araştırma alan seçim sürecinde önemli bir yere sahip olacaktır. Bu açıdan araştırmanın, öğrencilerin alan seçim sürecine katkıda bulunacağı bilinmektedir.

1.5. Sayıltılar

Araştırmada kullanılan ölçme aracı geçerli ve güvenilirdir. Katılımcılar anket sorularını ciddiyet ve samimiyetle cevaplandırmışlardır.

1.6. Sınırlamalar

            Bu çalışmanın örneklemi 2021/2022 eğitim öğretim yılının Haziran ayında; Kırıkkale Fen Lisesi, Kırıkkale Osman Gazi Fen Lisesi, Kırıkkale Atatürk Anadolu Lisesi ve Şehit Nebi Gündoğan Kırıkkale Anadolu Lisesinde öğrenim gören 11/12. Sınıf öğrencileri ile sınırlıdır. Öğrencilerden alınan temel bilgiler Öğrenci Bilgi Formu ile sınırlıdır. Öğrencilerden alınan aile tutum bilgileri Ana-Baba Tutum Ölçeği ile sınırlıdır.

1.7. Tanımlamalar

Meslek: Belirli ve planlı bir eğitim sürecinden geçtikten sonra öğrenilen bilgi ve beceriler doğrultusunda, karşılığında kazanç elde etme amacıyla yapılan insanlara hizmet etmek faaliyetine denir.

Meslek Seçimi: Kişinin yaşamının devamında olmak kimlik, kendini ait hissedeceği ortam ve yaşamda oynamak istediği role göre değişen meslek tercih etme süreci.

Alan Seçimi: Ortaöğretim kurumlarında ortak özelliklere sahip birden fazla meslek dalını içeren, bilgi ve beceri sunan programlara; alan, bu alanların her bir öğrenci tarafından tercih edilme değişikliklerine alan seçimi denilmektedir.